Boekrecensie van: Not A Scientist: How Politicians Mistake, Misrepresent, and Utterly Mangle Science; Dave Levitan, 2017

Stel, je komt bij de dokter, en die heeft slecht nieuws. “U heeft longkanker, mevrouw”. Onee! Maar, stelt de dokter je gerust, maak je geen zorgen, het is nog niet uitgezaaid, de prognosis is goed voor dit type. Poeh, wat een opluchting – okay, wat wordt de behandeling? Hoho, zegt de dokter, niet zo snel. Er is nog zoveel onduidelijk, we weten nog niet precies hoe kanker ontstaat, we weten niet precies waarom sommige behandelingen niet bij elke patient werken – nee hoor, we moeten eerst alles er van weten voordat we u kunnen behandelen. Voila, een gevalletje The Certain Uncertainty. Het argument dat aangezien we nog niet alles weten, we helemaal niks weten. Veel gebruikt door politici die pijnlijke maatregelen tegen klimaatverandering willen torpederen.

In zijn boek Not a Scientist laat Dave Levitan zien hoe politici “mistake, misrepresent, and utterly mangle science” . Levitan verdeelt de verschillende soorten gegoochel met feiten in prachtig getitelde categorieën, zoals de Blame the Blogger (vis een ‘feit’ dat je goed uitkomt uit de complottheoriekrochten van het internet, en als het niet klopt kun je altijd die blogger de schuld geven), de Butter-up and Undercut (steek een rotje af aan de zijkant van het toneel, zodat je de olifant aan de andere kant ongezien kan afvoeren. Dit doe je als je een populair instituut zoals de NASA wil korten op hun klimaatonderzoeksbudget) en de Cherry-Pick (het sneeuwt in Washington! Hoezo global warming!).

Dit is een Amerikaans boek. De voorbeelden gaan dan ook over Amerikaanse politici, die hun publiek een in Nederlandse ogen soms absurde goochelshow met feiten geven om ze af te leiden van hun onwetenschappelijke agenda. De meeste voorbeelden gaan dan ook over klimaatontkenning, vaccinatieangst en hier en daar wat sexuelevoorlichting-sprookjes (het is bekend dat het vrouwelijk lichaam zelf de voorplanting stopzet in het geval van verkrachting – gevalletje Straight-Up Fabrication).

En omdat Levitan zeer grondig uitpluist waar het misgaat met de argumentatie, en helemaal uitspelt waarom een bewering niet klopt, tot aan het citeren van Nature-artikelen aan toe, word je langzaamaan wel een beetje murw. Mocht je nog een klimaatontkenner in je omgeving hebben, geef hem dit boek, want het helpt hem gegarandeerd van zijn misvattingen af. Als iedereen zo helder en begrijpelijk het klimaatonderzoek kon uitleggen was dat hele probleem van klimaatontkenning er niet.

Op iemand zoals ik, die al niet overtuigd hoefde te worden, heeft het soms een wat afstompend effect. Maar het is ontegenzeggelijk een goed geschreven boek en het leest als een trein. Elk hoofdstuk is op dezelfde manier gestructureerd, ieder voorbeeld wordt helemaal tot op het bot uitgekleed, en aan het eind van het hoofdstuk krijg je nog even de tip waar je op moet letten (als een politicus het heeft over een trend van 17 jaar, vraag je dan af waarom precies 17 jaar, en hoe die trend eruit ziet over 50, of 100 jaar. Waarschijnlijk omdat die 17 jaar precies iets laten zien dat hem uitkomt).

Levitan weet de wanhoop bij de lezer elke keer net op tijd af te wenden met luchtige grapjes en bewonderenswaardige oneliners (“Of course, this ‘cold thing’ the senator mentions could also be described as ‘January”, or perhaps ‘winter’”). Maar die grapjes dienen als verluchtiging van wat gaandeweg een steeds moedeloos makender boodschap wordt. Dit boek is bepaald niet goed voor je beeld van politici, of voor je mensbeeld in het algemeen. Hoe kan de wetenschap ooit opboksen tegen zoveel en zo kwaadaardig gemanipuleer van de feiten die ze produceert?

De schrijver hamert het bovendien in ieder hoofdstuk, tot ziekmakens toe, erin, dat deze leugens geen loze praatjes zijn, maar echte gevolgen hebben. Bijvoorbeeld extreem geweld tegen abortusartsen, aangevuurd door leugens over hoe celmateriaal uit miskramen wordt gebruikt voor onderzoek. Of beleidsmaatregelen die grondwatervervuiling tegen moeten gaan die belachelijk worden gemaakt zodat ze afgeschaft kunnen worden.

De vraag dringt zich ook op of al deze subtiele en minder subtiele tactieken niet het raam uit zijn gewaaid met de komst van Trump, die gewoon systematisch en keihard liegt zonder dat dat consequenties heeft. Maar voor de Nederlandse lezer levert dit boek toch veel herkenbaars op. Na het lezen van dit boek werd het voor mij in elk geval een leuke sport om politici te betrappen op een Cherry-Pick of een Literal Nitpick.

Of denk bijvoorbeeld aan de toepassing van de Certain Uncertainty die jarenlang de NAM uit de wind heeft gehouden (we weten nog niet helemaal 100% zeker dat gaswinning aardbevingen veroorzaakt, dus we gaan er nog even mee door). Ook in Nederland is het belangrijk om politici kritisch te bekijken als ze met wetenschappelijke feiten gaan strooien. Soms voel je aan je water dat een uitspraak niet klopt maar zie je op het eerste gezicht niet wat er mis mee is. Dan zijn de tactieken van Levitan handig om er de vinger op te leggen.

En hier is volgens mij ook een rol weggelegd voor ons wetenschapscommunicatoren. Levitan roept ons, burgers, op toch vooral kritisch te blijven: “The only antidote is to look for reputable sources and do your homework. Politicians are hoping you won’t; try to disappoint them,” zegt hij.  Maar dat is niet voor iedereen weggelegd. De gemiddelde burger heeft noch de tijd, noch de benodigde voorkennis, noch de inclinatie om zelf het Nature-artikel te gaan lezen en de referenties te checken. Maar wij kunnen dat wel, of in elk geval kunnen we de wetenschapper in kwestie aan ons bureau vragen en net zolang doorzagen tot hij het zodanig uitlegt dat het voor iedereen glashelder is, en politici niet meer aan de haal kunnen gaan met zijn feiten. Aan het werk, collega’s.

Stephanie Helfferich

Dit is de vierde boekbespreking in een reeks die we een tijd geleden zijn begonnen. De eerste ging over The Chicago Guide to Communicating Science, de tweede over Houston, we have a narrative en de derde over If I understood you, would I have this look on my face?
Stay tuned for more!